Костёл Преображение Господне
Ваверский приход всегда относился к Радуньскому деканата и во все времена считался богатым приходом. Письменно д. Ваверка известно с 1413 года, когда Михаил Галигинович основал костел Святого Франциска. Через 50 лет в 1463 г. вдова София Галигинович и сын Сигизмунд Галигинович подтвердили права костела Святой Троицы, но это был новый костел, или перестроен по кипии прежнему неизвестно. В первой половине 16 в. при костеле существовало какое-то учебное заведение, потому что в списках студентов Краковского университета до 1513 - 1550 г считаются ребята из Ваверки. В 1568 г. Ваверский костел был передан кальвинистам. До нашего времени при входе в костел, с правой стороны стоит каменная кадушка-подставка под чашку для омовения с хорошо сохранившимся надписью "Лионович Самуэль 1659 г. В 1840 г. на средства Майклы Костровицких (сына генерала артиллерии, участника наполеоновских походов) был построен в Ваверке новый костел, это был один из первых каменных костел, до нашего времени сохранились две гипсовые скулыпуры от тех времен. в 1934 - 1936 г. костел был расширен, для чего были разобраны две стены и перестроен под руководством мастера Бэпки из Вильнюса. В перестроениях костела принимали участие и жители д .Ваверка, некоторые из них помнят это время. В 30-е годы при костеле считалось до 12 тыс. прихожан. В годы Великой Отечественной войны костел был частично поврежден вражескими снарядами: был сбит крест, до недавнего времени были видны вмятины от снарядов на стенах костела. После войны в годы всеобщего атеизма костел не работал, не было священника, но прихожане костел ухаживали. В 1974 г. служба была восстановлена, приезжали священники из других приходов. В 90-х годах начинается второе рождение костела. Приехал постоянный ксендз, на средства прихожан был сделан ремонт. Сегодня ваверский костел является одним из крупнейших храмов в Лидском районе.
Остров небесный на грешной земле-
Вот что такое храм.
Чтобы совсем не погибнуть во зле,
Богом дарован он нам!
Евгений Санин.
Церквь Покрова Пресвятой Богородицы в деревне Мыто
Красивая каменная церковь носит название Покрова Пресвятой Богородицы. Мое первое знакомство с храмом состоялось еще в младенческом возрасте. Со слов мамы, меня здесь крестили. А потом я стала бывать в храме чаще и чаще. Стало интересно узнать об истории создания церкви и прихода.
Церковь живописно располагается на вершине холма на берегу речки Дитва, и красиво возвышается над остальной деревней. Поэтому церковь отовсюду видна, а звон ее колоколов разносится далеко-далеко Строятся православные церкви алтарем на восток, туда, где восходит солнце. Ибо для верующих Господь — сам свет немеркнущий. Даже в молитвах они называют Иисуса Христа «солнцем правды». Чаще всего в своем основании храм устраивается в виде креста. Это означает, что он посвящен распятому на кресте Господу. Сверху здание храма обычно завершается куполом, воплощающим собою небо. Вверху купол завершается главою, на которой ставится крест. Часто на храме строят не одну, а несколько глав. На нашей церкви два купола, которые символизируют два естества Богочеловека Иисуса Христа, две области творения (ангельскую и человеческую).
Церковь построена из бутового камня и кирпича, и окружена бутовой оградой. Живописная фактура бутовой кладки органично сочетается с окружающим пейзажем. В постройке имеется притвор-колокольня, низкая трапезная, куполоподобный объём молитвенного зала, апсида. Введение униатства в конце XVI- нач. XVII веков проходило в виде перевода части православной церкви в разряд униатской. На протяжении XVII-XVIII веков униатский приход был создан в д. Мыто. Согласно данным 1838 года к Мытской церкви были приписаны 272 верующих-униата. Архивы и документальные публикации сохранили источники о некоторых сторонах деятельности местных униатских приходов и духовенства; об убийстве священника Мытской церкви Богдана Воротинского в 1671 году
В 30-ые годы XIX века началась передача униатских храмов православной церкви, которая завершилась в Лидском уезде после Полоцкого собора 1839 году. Церковь из строительного камня и кирпича, украшена побеленым декором в выгляде аркатурных фризов, арочных оконных проёмов, угловых лопаток и рельефных крестов. Памятник архитектуры ретроспективно-русского стиля.
В 1865 году Лидским церковно-строительным комитетом было решено построить новую каменную церковь из гранитных валунов. Строительство под руководством архитектора Де-Лазари производилось в 1865-66 гг. на месте старой деревянной церкви. Церковь освящена 27 ноября 1866года во имя Покрова Пресвятой Богородицы лидским благочинным протоиреем Язэпам Кояловичем. С 1961 года Мытская церковь была закрыта и более 30 лет использовалась как складское помещение. Обновлена стараниями прихожан и 26 ноября 1994 года освящена епископом Новогрудским и Лидским Константином. На погосте при церкви имеются три захоронения: священноиерея Андрея Пигулевского, который скончался 30 января 1879 года, настоятеля Мытской церкви священноиерея Димитрия Лебедева, скончавшегося 1 января 1943 года на 49 году жизни и генерала – майора Тимофея Жеголова, скончавшегося 28 февраля 1871 года.
В настоящее время Мытская церковь Покрова Пресвятой Богородицы- самая древняя каменная церковь в Лидском районе.
Подготовила учащаяся 10 класса
Новогродская Алеся
Наша вёска Ваверка адна з найбуйнейшых у Лідскім раёне. Але чаму яна называецца Ваверкай, сёння дакладна не можа сказаць ніхто. Адна з версій схіляецца да таго, што назва паходзіць ад назвы рэчкі, а назва рэчкі ад назвы жывёлы вавёрка, якое гучыць падобна і на беларускай і на літоўскай мовах. Ці то вавёрак у ваколіцах было шмат, ці то рэчка, якая хуценька збягае да свайго вусця нібы вавёрка.
Яшчэ ёсць версія што назва паселішча ад назвы расліны "вевярэск".
I яшчэ адна версія. Вёска Ваверка - гэта летапісны горад Вевярэск, што згадваецца ў " Списке русских городов далёких и близких". У першым Наўгародскім летапісе - папярэднік Ваверкі. Археолаг Сядоў лічыць, што горад пад такой назвай знаходзіўся на беразе рэчкі Ваверка, што горад і яго жыхары загінулі ў 1257 -1259гг., пры наездзе Бурундая. Ацалелыя гараджане заснавалі новае паселішча і назвалі яго Ваверка. Апошняя версія падыходзіць больш. Бо калі не так даўно ў вёсцы капалі траншэю, то знайшлі вельмі цвёрдую сцяну. Напэўна гэта і ёсць сцены таго горада.
У летапісных крыніцах Ваверка вядома з 1413 года, калі Міхаіл Галігінавіч заснаваў касцёл Святога Францішка. У дакументах ХV - ХVІ ст. называецца Вялікай або Старой Ваверкай. У 1463 г. удава Сафія Галігінавіч і сын Жыгімонт Галігінавіч падцвердзілі правы касцёла Святой Троіцы ў Ваверцы
У 1496г. уладальнікам Вялікай Ваверкі быў Мікалай - сын Жыгімонта. Паміж 1501 - 1506 гг. Ваверка аказалася ў руках Мікалая Юндзіловіча - земскага харужага. Захаваўся дакумент у тым выглядзе, як ён быў запісаны ў Кракаве 10 красавіка 1511 г. Тут сказана, што князь Аляксандр дазволіў будаваць у вёсцы капліцу, але будаўніцтва не было завершана.
У 1522г. Ваверка належала Янушу Станіслававічу Касцевічу. У першай палове ХVІ ст. пры касцёле існавала нейкая навучальная ўстанова: у спісе студэнтаў Кракаўскага універсітэта за 1513 - 1550 гг. лічацца хлопцы з Ваверкі.
Мястэчка Ваверка абазначана на карце Т. Макоўскага ў 1643 годзе. Карта была выдадзена ў горадзе Амстэрдаме ў 1635 - 1650 гадах на лацінскай мове і потым неаднаразова перавыдавалася.
У 1570 г. Ваверка атрымала статус мястэчка, а гэта кірмашы, карчмы, дадатковыя даходы.
У 1613 г. на карце Т.Макоўскага абазначана мястэчка Ваверка. Ніколі больш Ваверка не мела мястэчковага статусу. У час расійска-польскай вайны Ваверка была знішчана. Ад той вайны захавалася невялікая адмеціна: пры ўваходзе ў касцёл справага боку стаіць каменная кадушка - падстаўка пад місачку для абмывання з добра захаваным надпісам "Liasnowicz Samuel 1659г."
У 1792 годзе ўладальнікам Ваверкі быў Кароль Ласковіч, які судзіўся з Ігнаціям Кастравіцкім, генерал–ад’ютантам караля. Суд прысудзіў Кастравіцкаму тэрмін зняволення, але ў Лідзе не было турмы. Тады ён наняў за свій кошт пакой у кляштары піяраў у Лідзе, там адсядзеў некалькі тыдняў.
Пасля далучэння да Расіі ў 1795 годзе Ваверка належала Ігнацію Кастравіцкаму, які пакінуў даволі значны след на Лідчыне. У Ваверцы на яго сродкіў 1840 годзе быў пабудаваны адзін з лепшых каменных касцёлаў з гіпсавымі скульптурамі, дзве з якіх захаваліся да нашага часу.
Другая палова XX ст. азнаменавалася ў Ваверцы частай пераменай улад. У гады першай сусветнай вайны быў абрабаваны касцёл. У 1919 годзе тут стаялі нямецкія войскі, потым польскія. У 1920 г. паселішча нядоўга займала Чырвоная армія. У гэтым годзе быў панішчаны і не ў значнай меры абрабаваны касцёл. Але праз некаторы час яго адрамантавалі і памалявалі. Затым, да 1939 года Ваверка зноў уваходзіла ў склад Польшчы. Гэты перыяд адметны тым, што ў пачатку 20-ых гадоў быў пабудаваны будынак школы, у якой вучыліся не толькі дзеці з Ваверкі, але і з навакольных вёсак.
Касцёл, які ў нас зараз, быў пабудаваны ў гады ўваходжання нашай тэрыторыі ў склад Польшчы ( 1934 - 1936гг), пад кіраўніцтвам майстра Бепкі з Вільні. Касцёл быў пашыраны, для чаго былі разабраны 2 сцяны. Пабудаваны ён з каменя і цэглы, мураваны з цэглы на высокім фундаменце з камня. Даўжыня - 41,15 м., шырыня - 19,7 м. Вышыня касцёла 35 м. Маецца тры навы: сярэдняя і 2 бакавыя, вышыня сярэдняй навы - 11м., бакавых - 7 м. Паталок у касцёле драўляны, быў выкананы паводле праекта інжынера Бароўскага ў 1930 годзе. У гэты час Ваверская парафія была адна з самых багатых, да яе адносілася 12 тысяч прыхажан. Ваверка была мястэчкам Мытлянскай гміны, Лідскага павета, Навагрудскага ваяводства.
У верасні 1939 года, у выніку прыхода Чырвонай арміі, была ўстаноўлена Савецкая ўлада, быў створаны сельскі савет. Па рознаму склаўся лёс жыхароў Ваверкі ў час другой сусветнай вайны, але для ўсіх, несуменна, яна стала выпрабаваннем.
Немцаў жыхары помняць мала, але ў самым канцы вайны на каталіцкіх могілках былі пахаваны 8 жаўнераў Арміі Краёвай, якія загінулі 14 чэрвеня 1944 года. 10 - 11 чэрвеня Ваверка была вызвалена ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў.
Пасля вызвалення ў 1944 годз быў створаны сельскі савет. У 50-ых гадах пачалася калектывізацыя. На тэрыторыі сельскага савета ў кожнай вёсцы пачалі стварацца калгасы. У вёсцы Ваверка згодна пратаколу ад 01.04.1950 г. быў створаны калгас "Улада Саветаў".
У 1965 годзе ў калгас "Улада Саветаў" уваходзіла 18 вёсак, 726 двароў, працавала 1169 калгаснікаў, з іх 659 жанчын, 4 паляводчыя брыгады. Безумоўна метады, паводле якіх ствараліся калгасы не бяспрэчныя і людзі ставіліся па гэтаму па-рознаму.
Зараз вёска Вавкрка з'яўляецца цэнтрам СУП "Ваверка - Агро". 3 2006 года Ваверка - аграгарадок.
(паводле "Лідскага летапісу" )