Азнаямленне з дакументацыяй: 1. Інструктыўна-метадычнае пісьмо, 2. Інструктаж аб запаўненні класнага журнала
- ІНСТРУКТЫЎНА-МЕТАДЫЧНАЕ ПІСЬМО
МІНІСТЭРСТВА АДУКАЦЫІ РЭСПУБЛІКІ БЕЛАРУСЬ
«Аб арганізацыі ў 2023/2024 навучальным годзе адукацыйнага працэсу ва ўстановах адукацыі, якія рэалізуюць адукацыйныя праграмы спецыяльнай адукацыі
на ўзроўні агульнай сярэдняй адукацыі»
Асноўнымі напрамкамі ў спецыяльнай адукацыі на ўзроўні агульнай сярэдняй адукацыі ў 2023/2024 навучальным годзе з'яўляюцца:
павышэнне даступнасці і варыятыўнасці адукацыі для вучняў з асаблівасцямі псіхафізічнага развіцця (далей – АПФР) з улікам іх адукацыйных патрэб;
удасканаленне якасці навучання і выхавання, забеспячэнне яго карэкцыйнай накіраванасці, рэалізацыя выхаваўчага патэнцыялу вучэбных прадметаў;
стварэнне бяспечных і здароўезберагальных умоў пры арганізацыі адукацыйнага працэсу;
сістэмная і паслядоўная работа па развіцці інклюзіўных працэсаў у адукацыі і фарміраванне гатоўнасці ўсіх суб'ектаў адукацыйнага працэсу да рэалізацыі прынцыпу інклюзіі;
павышэнне якасці інфармацыйнай і тлумачальнай работы з бацькамі (законнымі прадстаўнікамі) непаўналетніх вучняў.
НАРМАТЫЎНАЕ ПРАВАВОЕ ЗАБЕСПЯЧЭННЕ
Пры арганізацыі дзейнасці ўстаноў адукацыі, якія рэалізуюць адукацыйную праграму спецыяльнай адукацыі на ўзроўні агульнай сярэдняй адукацыі, адукацыйную праграму спецыяльнай адукацыі на ўзроўні агульнай сярэдняй адукацыі для асоб з інтэлектуальнай недастатковасцю (далей – установы адукацыі), у 2023/2024 навучальным годзе неабходна кіравацца нарматыўнымі прававымі актамі, лакальнымі прававымі актамі, якія рэгулююць дзейнасць устаноў адукацыі пры рэалізацыі адукацыйных праграм агульнай сярэдняй адукацыі, размешчанымі ў афіцыйных крыніцах.
Нарматыўныя прававыя акты, іншыя матэрыялы па пытаннях спецыяльнай адукацыі размешчаны ў інфармацыйна-пошукавай сістэме «Эталон» Нацыянальнага цэнтра прававой інфармацыі Рэспублікі Беларусь (тэматычны банк даных прававой інфармацыі «Адукацыя»).
НАВУКОВА-МЕТАДЫЧНАЕ ЗАБЕСПЯЧЭННЕ
Вучэбна-праграмная дакументацыя
адукацыйных праграм спецыяльнай адукацыі
Вучэбныя планы спецыяльнай адукацыі на ўзроўні агульнай сярэдняй адукацыі зацверджаны пастановай Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь.
- Вучэбныя праграмы
У 2023/2024 навучальным годзе будуць выкарыстоўвацца новыя вучэбныя праграмы па вучэбных прадметах:
- Вучэбная праграма па вучэбным прадмеце «Матэматыка» («Математика») для I–V класаў першага аддзялення спецыяльнай школы, спецыяльнай школы-інтэрната з рускай (беларускай) мовай навучання і выхавання для вучняў з інтэлектуальнай недастатковасцю;
Звяртаем увагу, што размеркаванне часу па тэмах у вучэбных праграмах з'яўляецца прыкладным. Настаўніку даецца права змяняць паслядоўнасць вывучэння пытанняў у межах тэмы, а таксама пераразмяркоўваць у межах 2–3 гадзін колькасць вучэбных гадзін паміж асобнымі тэмамі, выкарыстоўваць па сваім меркаванні рэзервовы час.
Вучэбныя праграмы для ўсіх відаў устаноў спецыяльнай адукацыі размешчаны на нацыянальным адукацыйным партале: https://adu.by/ Галоўная / Адукацыйны працэс. 2023/2024 навучальны год / Спецыяльная адукацыя / Вучэбныя праграмы.
- Вучэбныя выданні
У новым вучэбным годзе ў адукацыйным працэсе будуць выкарыстоўвацца вучэбныя выданні, уключаныя ў «Пералік вучэбных дапаможнікаў, якія прыгодны для выкарыстання ў бібліятычных фондах устаноў адукацыі, якія рэалізуюць адукацыйныя праграмы спецыяльнай адукацыі на ўзроўні агульнай сярэдняй адукацыі, у 2023/2024 навучальным годзе» (зацверджаны Міністрам адукацыі Рэспублікі Беларусь 06.02.2023). Дадзены дакумент апублікаваны ў бюлетэні Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь «Зборнік нарматыўных дакументаў» (№ 8, 2023 г.), размешчаны на нацыянальным адукацыйным партале: https://adu.by/ Галоўная / Адукацыйны працэс. 2023/2024 навучальны год / Спецыяльная адукацыя / Пералікі вучэбных выданняў для ўстаноў спецыяльнай адукацыі.
Электронныя версіі вучэбных дапаможнікаў размешчаны на нацыянальным адукацыйным партале (http://e-padruchnik-asabliva.adu.by).
Звяртаем увагу, што адукацыйны працэс пры рэалізацыі адукацыйнай праграмы спецыяльнай адукацыі на ўзроўні агульнай сярэдняй адукацыі, адукацыйнай праграмы спецыяльнай адукацыі на ўзроўні агульнай сярэдняй адукацыі для асоб з інтэлектуальнай недастатковасцю можа быць арганізаваны з выкарыстаннем падручнікаў, вучэбных дапаможнікаў і іншых вучэбных выданняў для спецыяльных школ і (або) устаноў агульнай сярэдняй адукацыі.
Падрыхтаваны вучэбныя выданні для педагагічных работнікаў:
Дифференциация образования учащихся с особенностями психофизического развития с учетом принципа инклюзии: пособие для педагогических работников учреждений общего среднего и специального образования / О.С. Хруль [и др.]. /под ред. О.С. Хруль. – Минск: Национальный институт образования, 2023.
Технологизация инклюзивного образования лиц с особенностями психофизического развития: пособие для педагогических работников учреждений общего среднего и специального образования /Т.Н. Юрок [и др.]. / под ред. Т.Н. Юрок. – Минск: Национальный институт образования, 2023.
Выкарыстанне сучасных інфармацыйных тэхналогій,
інтэрнэт-рэсурсаў ва ўстановах адукацыі
Пры выкананні работ па распрацоўцы, суправаджэнні, эксплуатацыі і размяшчэнні афіцыйных інтэрнэт-сайтаў устаноў адукацыі трэба забяспечыць няўхільнае выкананне патрабаванняў і рэкамендацый Указа Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь ад 1 лютага 2010 г. № 60 «Аб мерах па ўдасканаленню выкарыстання нацыянальнага сегменту сеткі Інтэрнэт» (далей – Указ), Палажэння аб парадку функцыянавання інтэрнэт-сайтаў дзяржаўных органаў і арганізацый, зацверджанага пастановай Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь ад 29 красавіка 2010 г. № 645 (далей – Палажэнне), Інструкцыі аб рэгістрацыі даменных імёнаў у нацыянальнай даменнай зоне, зацверджанай загадам Аператыўна-аналітычнага цэнтра пры Прэзідэнце Рэспублікі Беларусь ад 18 чэрвеня 2010 г. № 47 (далей – Інструкцыя).
Адказнасць за фарміраванне, вядзенне і забеспячэнне функцыянавання сайта ўстановы адукацыі, а таксама за яе адпаведнасць патрабаванням Указа, Палажэння і Інструкцыі ўскладаецца на кіраўніка ўстановы адукацыі.
Адміністрацыям устаноў адукацыі, органам кіравання адукацыяй, інстытутам развіцця адукацыі трэба забяспечыць сістэматычнае вывучэнне і аналіз зместу інфармацыі, якая размяшчаецца на афіцыйных інтэрнэт-сайтах устаноў адукацыі.
Адукацыйны працэс з выкарыстаннем інфармацыйна-камунікацыйных тэхналогій, электронных сродкаў навучання павінен быць арганізаваны з улікам патрабаванняў Санітарных норм і правіл «Патрабаванні пры працы з відэадысплэйнымі тэрміналамі і электронна-вылічальнымі машынамі» (пастанова Міністэрства аховы здароўя Рэспублікі Беларусь ад 28 чэрвеня 2013 г. № 59 (са змен. 23.02.2018)), ССЭТ, інструктыўна-метадычнага пісьма Міністэрства адукацыі «Аб выкарыстанні сучасных інфармацыйных тэхналогій ва ўстановах адукацыі».
Электронныя сродкі навучання
У дапамогу настаўніку для работы з вучнямі з інтэлектуальнай недастатковасцю (лёгкай, умеранай, цяжкай) распрацаваны даведачна-інфармацыйныя, кантрольна-дыягнастычныя і інтэрактыўныя модулі электронных вучэбна-метадычных комплексаў (далей – ЭВМК).
Распрацаваныя модулі ЭВМК згрупаваны па чатырох асноўных напрамках:
камунікатыўнае развіццё: «Элементы граматы і развіццё маўлення», «Руская мова», «Літаратурнае чытанне»;
сацыяльнае развіццё: «Арыенціроўка ў навакольным свеце», «Чалавек і свет», «Сацыяльна-бытавая арыенціроўка», «Сацыяльная адаптацыя»;
эстэтычнае развіццё: «Выяўленчае мастацтва», «Выяўленчая дзейнасць», «Музычна-рытмічныя заняткі», «Музыка»;
матэматычнае развіццё: «Элементы арыфметыкі», «Матэматыка».
Усе распрацаваныя ЭВМК і электронныя адукацыйныя рэсурсы (далей – ЭАР) размешчаны на нацыянальным адукацыйным партале ў раздзеле «Электронныя адукацыйныя рэсурсы» (http://e-vedy.adu.by). Матэрыялы даступныя для ўсіх жадаючых на бязвыплатнай аснове пасля працэдуры рэгістрацыі.
У прадметных навукова-метадычных часопісах сістэматычна публікуюцца метадычныя і дыдактычныя матэрыялы, закліканыя дапамагчы настаўніку пры падрыхтоўцы да вучэбных і факультатыўных заняткаў, у арганізацыі пазакласных мерапрыемстваў.
Звяртаем увагу, што функцыянуе адзіны інфармацыйна-адукацыйны рэсурс (АІАР) Рэспублікі Беларусь (https://eior.by), які ўяўляе сабой бібліятэку вучэбных матэрыялаў па вучэбных прадметах: відэафрагменты з тлумачэннем вучэбнага матэрыялу, тэставыя заданні, дадатковыя матэрыялы, якія могуць выкарыстоўвацца вучнямі для самаправеркі засваення вучэбнага матэрыялу.
АСАБЛІВАСЦІ АРГАНІЗАЦЫІ АДУКАЦЫЙНАГА ПРАЦЭСУ
Адукацыйны працэс ва ўстановах адукацыі павінен забяспечваць:
якасць спецыяльнай адукацыі;
рэалізацыю кампетэнтнаснага падыходу;
ахову здароўя вучняў;
захаванне санітарных норм, правіл і гігіенічных нарматываў;
стварэнне бяспечных умоў пры арганізацыі адукацыйнага працэсу;
стварэнне ўмоў для развіцця творчых здольнасцей вучняў, уцягванне іх у розныя віды сацыяльна значнай дзейнасці;
стварэнне спецыяльных умоў для атрымання адукацыі асобамі з асаблівасцямі псіхафізічнага развіцця і аказанне ім карэкцыйна-педагагічнай дапамогі;
рэалізацыю прынцыпу інклюзіі ў адукацыі.
Адным з асноўных напрамкаў дзяржаўнай палітыкі ў сферы адукацыі з'яўляецца рэалізацыя прынцыпу інклюзіі. Дадзены прынцып з’яўляецца асновай для забеспячэння роўнага доступу да адукацыі ўсім вучням з улікам разнастайнасці асаблівых адукацыйных патрэб і індывідуальных магчымасцей. Ва ўстановах адукацыі неабходна стварыць спецыяльныя ўмовы для атрымання якаснай адукацыі ўсімі вучнямі (адоранымі, таленавітымі, вучнямі, індывідуальныя патрэбнасці якіх абумоўлены жыццёвай сітуацыяй, станам здароўя, іншымі абставінамі). Прынцып інклюзіі ў адукацыі патрабуе не толькі ўключыць усіх вучняў ва ўзаемадзеянне, але і самім педагагічным работнікам і бацькам (законным прадстаўнікам) навучыцца быць адкрытымі для зносін, прымаць асаблівасці і адрозненні розных дзяцей. Менавіта гэтыя задачы з'яўляюцца найважнейшымі пры выхаванні інклюзіўнай культуры ва ўдзельнікаў адукацыйнага працэсу.
Звяртаем увагу, што для арганізацыі адукацыйнага працэсу з вучнямі з АПФР на ўзроўні агульнай сярэдняй адукацыі неабходна кіравацца інструктыўна-метадычным пісьмом Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь «Аб арганізацыі ў 2023/2024 навучальным годзе адукацыйнага працэсу пры вывучэнні вучэбных прадметаў і правядзенні факультатыўных заняткаў пры рэалізацыі адукацыйных праграм агульнай сярэдняй адукацыі» (https://adu.by/ Галоўная / Адукацыйны працэс. 2023/2024 навучальны год / Агульная сярэдняя адукацыя / Інструктыўна-метадычныя пісьмы). Асаблівасці арганізацыі адукацыйнага працэсу пры вывучэнні вучэбных прадметаў выкладзены ў дадатках 1–22 да гэтага пісьма.
Тэрмін атрымання адукацыі
Тэрміны навучання на І ступені агульнай сярэдняй адукацыі вызначаюцца адпаведнымі вучэбнымі планамі спецыяльнай адукацыі і складаюць:
Тэрмін атрымання адукацыі на ўзроўні агульнай сярэдняй адукацыі для асоб з інтэлектуальнай недастатковасцю залежыць ад іх пазнавальных магчымасцей і складае:
у першым аддзяленні спецыяльнай школы, спецыяльнай школы-інтэрната для вучняў з інтэлектуальнай недастатковасцю — ад дзесяці да дванаццаці гадоў;
Рэалізацыя выхаваўчага патэнцыялу вучэбных прадметаў
У адпаведнасці з Кодэксам Рэспублікі Беларусь аб адукацыі, адной з задач выхаваўчай работы з'яўляецца «фарміраванне грамадзянскасці, патрыятызму і нацыянальнай самасвядомасці на аснове дзяржаўнай ідэалогіі» (арт. 17, п. 2.1). Рэалізацыя задач ажыццяўляецца ў працэсе арганізацыі грамадзянскага і патрыятычнага выхавання, арыентаванага на фарміраванне ў вучняў актыўнай грамадзянскай пазіцыі, патрыятызму, прававой, палітычнай і інфармацыйнай культуры, маральнага выхавання, накіраванага на далучэнне вучня да агульначалавечых і нацыянальных каштоўнасцей.
У мэтах кансалідацыі беларускага народа, умацавання ў грамадстве ідэй міру і стваральнай працы як галоўных умоў развіцця беларускай дзяржавы Прэзідэнтам Рэспублікі Беларусь 2023 год аб’яўлены Годам міру і стварэння (Указ № 1 ад 1 студзеня 2023 г.).
У 2023/2024 навучальным годзе неабходна звярнуць асаблівую ўвагу на рэалізацыю ў адукацыйным працэсе выхаваўчага патэнцыялу вучэбных прадметаў з мэтай фарміравання ў вучняў пачуцця патрыятызму, грамадзянскасці, павагі да гістарычнай мінуўшчыны, стваральнай працы як галоўнай умовы развіцця беларускай дзяржавы. Рашэнне гэтых задач павінна садзейнічаць фарміраванню атмасферы міру і згоды ў беларускім грамадстве і быць непасрэдна звязана з дасягненнем вучнямі асобасных адукацыйных вынікаў.
Асобасныя вынікі засваення зместу адукацыйных праграм спецыяльнай адукацыі канкрэтызаваны ў вучэбных праграмах па вучэбных прадметах, на іх трэба арыентавацца пры фармулёўцы выхаваўчых задач урока.
Асноўныя напрамкі дзейнасці настаўніка па выхаванні духоўна-маральных, маральна-этычных, эстэтычных і іншых якасцей асобы вучня
1) Выкарыстанне дыдактычнага матэрыялу ў фарміраванні маральна-этычнай арыентацыі, грамадзянскасці, нацыянальнай самасвядомасці.
Беларуская мова, Руская мова. Асноўная выхаваўчая накіраванасць гэтых урокаў заключаецца ў выхаванні каштоўнасных адносін да мовы як сродку зносін і пазнання, яе эстэтычнай выразнасці, маральнай напоўненасці. Пры падборы дыдактычнага матэрыялу да вучэбных заняткаў рэкамендуецца аддаваць перавагу такім практыкаванням і заданням, якія сваім зместам выхоўваюць у вучняў з АПФР любоў і павагу да мовы, прыроды, Радзімы; спрыяюць фарміраванню грамадзянскасці, нацыянальнай самасвядомасці, нацыянальнай самабытнасці і ўнікальных рыс беларускага народа, маральна-каштоўнасных арыенціраў.
Літаратурнае чытанне. Развіццё мовы. Змест тэкстаў для чытання сам па сабе выконвае выхаваўчую ролю, стварае аснову для разумення зместу маральных паняццяў. Большасць вучэбных дапаможнікаў з дапамогай прывабнай мастацкай формы, эмацыянальнасці актуалізуюць такія паняцці, як справядлівасць, сумленнасць, сяброўства, міралюбнасць, вернасць, гуманнасць, патрыятызм, дабро і зло. Яркія характары персанажаў дэманструюць праяўленне дадзеных адносін і якасцей у розных сітуацыях. Удала прадуманая сістэма практыкаванняў і заданняў будзе садзейнічаць фарміраванню ў вучняў умення даваць ацэнку і характарыстыку станоўчых і негатыўных учынкаў герояў, выказваць свой пункт гледжання, аргументаваць, даказваць. Разыгрыванне маўленчых сітуацый падводзіць вучняў з АПФР да асэнсавання паняццяў: «вайна», «мір», «дабро», «зло», «смеласць», «гераізм», «цяжкасць», «спагадлівасць», «чуткасць», «удзячнасць» і іншых.
Матэматыка. Элементы інфарматыкі. Біялогія. Выхаваўчыя задачы дадзеных урокаў абапіраюцца на факты, якія змяшчаюцца ва ўмовах заданняў і задач, інфармацыю аб працэсах навакольнага жыцця. У працэсе навучання дадзеным прадметам важна сфарміраваць у вучняў здольнасць разумець сэнс задачы, уменні лагічна разважаць, аналізаваць, крытычна асэнсоўваць матэрыял. У змест урока варта ўключаць практыкаванні, задачы і заданні, якія спрыяюць фарміраванню крытычнага і лагічнага мыслення; навыкаў ацэнкі, структуравання інфармацыі і вылучэння галоўнага; імкнення выбіраць рацыянальны шлях выканання задання; выхаванню адказных і беражлівых адносін да навакольнага асяроддзя.
Чалавек і свет. Гісторыя Беларусі. Геаграфія. Элементы эканамічных ведаў. Змест вучэбнага матэрыялу прадметаў грамадска-навуковай скіраванасці мае вялікі выхаваўчы патэнцыял. Вывучэнне прадметаў садзейнічае фарміраванню асноў грамадзянскай, нацыянальнай, сацыяльнай, культурнай самаідэнтыфікацыі асобы вучня, гістарычнай памяці, пачуцця гонару за сваю Радзіму, гістарычнай перспектывы; гуманістычных і дэмакратычных каштоўнасных арыентацый; эмацыянальна афарбаванага стаўлення да прыроды і культуры; уменняў ацэньваць узаемаадносіны людзей у розных сацыяльных групах; уяўленняў аб багацці ўнутранага свету чалавека; уяўленняў аб свеце, суверэнітэце і незалежнасці, стваральнай дзейнасці чалавека.
Эфектыўнымі для рэалізацыі выхаваўчага патэнцыялу ўрока будуць заданні, у якіх вучням прапануецца ацаніць вывучаемыя падзеі, з’явы, працэсы; праявіць уласную маральную, грамадзянскую пазіцыю; выказаць і абгрунтаваць сваё стаўленне да вывучаемага матэрыялу.
2) Рэалізацыя выхаваўчага патэнцыялу вучэбнага матэрыялу пры ажыццяўленні карэкцыйнай працы з вучнямі з АПФР.
Пры вывучэнні вучэбнага матэрыялу неабходна ствараць умовы для развіцця інтэлектуальных здольнасцей вучняў з АПФР, фарміравання ўменняў практычнай маўленчай дзейнасці, гатоўнасці і здольнасці да ўзаемаразумення, дыялогу і супрацоўніцтва, авалодання культурай маўленчых зносін у розных сферах жыццядзейнасці. У сувязі з гэтым вялікае значэнне мае арганізацыя на ўроках працы па ўдакладненні, пашырэнні і ўзбагачэнні слоўніка.
Вялікае значэнне мае арганізацыя на ўроках працы па ўдакладненні, пашырэнні і ўзбагачэнні слоўніка маральна-этычнай і грамадзянска-патрыятычнай лексікі. Тлумачэнне лексічнага значэння слоў дадзенай тэматыкі мэтазгодна арганізоўваць праз аналіз праблемных сітуацый, ацэнку ўчынкаў герояў і падзей. Для ўвядзення ў актыўны слоўнікавы запас гэтых слоў рэкамендуецца складанне з імі сказаў, работа з дэфармаваным тэкстам, разыгрыванне сітуацый, падбор прыказак, прымавак, афарызмаў і іншае.
Развіццё разумовых аперацый у вучняў з АПФР спрыяе разуменню, асэнсаванню, абагульненню, сістэматызацыі вывучаемага матэрыялу і спосабаў дзейнасці, пераносу засвоенага ў новыя сітуацыі, пабудове цэласнай сістэмы ведаў. Таму на ўроках важна фарміраваць у вучняў прыёмы ажыццяўлення лагічных аперацый, такіх як аналіз, сінтэз, параўнанне, абагульненне, абстрагаванне, класіфікацыя, канкрэтызацыя, сістэматызацыя, спецыялізацыя.
3) Выкарыстанне педагагічных тэхналогій, форм і метадаў навучання для арганізацыі актыўнай пазнавальнай дзейнасці вучняў з'яўляецца важнейшай умовай рэалізацыі выхаваўчага патэнцыялу сучаснага ўрока.
Пошукавыя і даследчыя метады фарміруюць у вучня каштоўнасці навуковага пазнання, выхоўваюць мэтанакіраванасць, настойлівасць, самастойнасць і крытычнасць мыслення, умення прымаць рашэнні. Абмеркаванне розных пунктаў гледжання, якія выказваюць згоду або нязгоду з інфармацыяй, аргументацыя ўласнага меркавання фарміруюць асобасную пазіцыю вучня.
Творчыя метады (заданні) фарміруюць каштоўнасці творчасці і стварэння, выхоўваюць мэтанакіраванасць, настойлівасць, працавітасць, садзейнічаюць самапазнанню.
Метады навучання ў парах, малых групах выхоўваюць у вучня, перш за ўсё, навыкі сацыяльнага ўзаемадзеяння. У працэсе сумеснай дзейнасці вучні вучацца чуць і слухаць, разумець адзін аднаго, складаць план работы і сумесна яе выконваць, размяркоўваць ролі і дамаўляцца, кантраляваць дзеянні кожнага, весці дыялог, зразумела выказваць свае думкі, падтрымліваць адзін аднаго. Стварэнне на ўроку ўмоў для камунікацыі і супрацоўніцтва садзейнічае фарміраванню паважлівых адносін і талерантнасці да аднакласнікаў, настаўнікаў. Рэкамендуецца выкарыстоўваць такія метады навучання, як рашэнне праблемных сітуацый, дзелавая гульня, рашэнне вучэбна-пазнавальных задач. Пры гэтым асаблівую ўвагу трэба ўдзяляць развіццю культуры маўлення вучняў, уменню карэктна ставіцца да іншых пунктаў гледжання, праяўляць паважлівыя адносіны да субяседніка.
Метад праектаў выхоўвае самастойнасць, ініцыятыўнасць, арганізаванасць, адказнасць, развівае рэфлексію, самакантроль, садзейнічае адэкватнасці самаацэнкі.
У рабоце з вучнямі з АПФР рэкамендуецца выкарыстанне праектаў рознай тэматыкі. Напрыклад, «Невядомыя героі Вялікай Айчыннай вайны», «Прыклады гераізму і мужнасці», «Лёс ветэрана», «Дзеці Вялікай Айчыннай вайны», «Свету – мір!», «Беларусь – краіна свету, дружбы і добрасуседства!», «Зберажом прыроду разам!» і іншыя.
Выхаваўчая работа з вучнямі, якія асвойваюць змест адукацыйнай праграмы спецыяльнай адукацыі на ўзроўні агульнай сярэдняй адукацыі, адукацыйнай праграмы спецыяльнай адукацыі на ўзроўні агульнай сярэдняй адукацыі для асоб з інтэлектуальнай недастатковасцю, ажыццяўляецца класным кіраўніком і педагагічнымі работнікамі.
Пры арганізацыі выхаваўчай работы неабходна кіравацца Інструктыўна-метадычным пісьмом «Асаблівасці арганізацыі сацыяльнай, выхаваўчай і ідэалагічнай работы ва ўстановах агульнай сярэдняй адукацыі ў 2023/2024 навучальным годзе», а таксама выкарыстоўваць матэрыялы, размешчаныя на нацыянальным адукацыйным партале ў раздзеле Арганізацыя выхавання: https://vospitanie.adu.by/ Галоўная / Інструктыўна-метадычныя пісьмы.
Установы агульнай сярэдняй і спецыяльнай адукацыі павінны надаць асаблівую ўвагу прафесійнай арыентацыі вучняў з АПФР.
Фізічныя і (або) псіхічныя парушэнні прыводзяць да вызначанага абмежавання кругу прафесій, рэкамендуемых асобам з АПФР. Аднак дадзеная акалічнасць ні ў якай меры не павінна абмяжоўваць свабоду выбару прафесіі і ўмоў яе атрымання. Чым вышэйшы ўзровень арыенціроўкі ў інфармацыі аб свеце прафесій, у тым ліку аб патрабаваннях прафесіі да работніка, з аднаго боку, і ўсведамлення сваіх магчымасцей, з другога боку, тым вальнейшы гэты выбар.
Асноўная мэта падрыхтоўкі вучняў да прафесійнага самавызначэння заключаецца ў падвядзенні іх да ўсвядомленага рашэння аб выбары прафесіі з улікам інтарэсаў, схільнасцей, здольнасцей і магчымасцей. Дасягненне гэтай мэты ажыццяўляецца з дапамогай фарміравання ў вучняў матывацыі выбару прафесіі, ведаў аб патрэбнасцях рынку працы, арганізацыі ўзаемадзеяння з установамі прафесійна-тэхнічнай і сярэдняй спецыяльнай адукацыі, органамі па працы, занятасці і сацыяльнай абароне, грамадскімі аб'яднаннямі і арганізацыямі Рэспублікі Беларусь («Беларускі саюз жанчын»), «Беларускае таварыства глухіх», «Беларускае таварыства інвалідаў па зроку» і іншыя).
Асаблівасці арганізацыі адукацыйнага працэсу з рознымі катэгорыямі вучняў з АПФР
У вучэбных планах спецыяльных школ, спецыяльных школ-інтэрнатаў пералічаны напрамкі карэкцыйных заняткаў і агульная колькасць гадзін, што выдзяляецца для іх правядзення.
Звяртаем увагу, што правядзенне з кожным вучнем карэкцыйных заняткаў па ўсіх напрамках, указаных у вучэбных планах, не з’яўляецца абавязковым. Выбар напрамкаў карэкцыйных заняткаў залежыць ад структуры і ступені цяжкасці фізічных і (або) псіхічных парушэнняў вучняў з АПФР, іх асаблівых індывідуальных адукацыйных патрэбнасцей і вызначаецца настаўнікам-дэфектолагам з улікам рэкамендацый цэнтра карэкцыйна-развіваючага навучання і рэабілітацыі, вынікаў педагагічнага абследавання вучняў у пачатку навучальнага года.
Педагагічнае абследаванне вучняў ва ўстанове адукацыі настаўнікам-дэфектолагам з'яўляецца часткай адукацыйнага працэсу і ажыццяўляецца ў верасні і маі на працягу аднаго-двух тыдняў у залежнасці ад формы арганізацыі адукацыйнага працэсу і цяжкасці фізічных і (або) псіхічных парушэнняў. Педагагічнае абследаванне ажыццяўляецца настаўнікам-дэфектолагам у рамках правядзення карэкцыйных заняткаў і фіксуецца ў журнале ўліку праведзеных заняткаў і наведвання іх вучнямі на адпаведных старонках.
Вынікі абследавання заносяцца ў карту абследавання вучня. Па выніках абследавання вучня з АПФР настаўнік дэфектолаг у карце абследавання афармляе заключэнне, якое вызначае абгрунтаваны выбар колькасці і формы правядзення карэкцыйных заняткаў (індывідуальныя, падгрупавыя, групавыя) у адпаведнасці з вучэбнымі планамі спецыяльнай адукацыі на ўзроўні агульнай сярэдняй адукацыі.
У педагагічнай характарыстыцы, якая прадстаўляецца ў цэнтр карэкцыйна-развіваючага навучання і рэабілітацыі (далей – ЦКРНіР) для правядзення псіхолага-медыка-педагагічнага абследавання, прыводзяцца агульныя звесткі пра вучня; адлюстроўваюцца ўмовы яго выхавання ў сям’і; характарызуюцца вучэбныя дасягненні па розных вучэбных прадметах, валоданне агульнавучэбнымі ўменнямі і навыкамі, становішча дзіцяці ў калектыве аднагодкаў, праяўленне асаблівасцей паводзін.
Вучэбныя дасягненні характарызуюцца ў суаднясенні з вызначанымі ў вучэбных праграмах асноўнымі патрабаваннямі да вынікаў вучэбнай дзейнасці вучняў па кожным з вучэбных прадметаў. Характарыстыка вучэбных дасягненняў у цэлым або па асобным вучэбным прадмеце пры неабходнасці дапаўняецца характарыстыкай уплыву на вучэбныя дасягненні адносін да вучобы, матываў вучэбнай дзейнасці, зместу аказанай індывідуальнай дапамогі на ўроках па асобных вучэбных прадметах, адносіны вучня да дапамогі, якая аказваецца, і яе рэзультатыўнасці, якія назіраюцца на вучэбных занятках, праяўленнямі ўвагі, валоданнем прыёмамі мнемічнай дзейнасці (актыўнай дзейнасці, накіраванай на запамінанне і ўзнаўленне матэрыялу), уменнямі ажыццяўляць аналіз, сінтэз, параўнанне, класіфікацыю, усталёўваць прычынна-выніковыя сувязі, выяўляць заканамернасці.
Выкарыстанне сродкаў альтэрнатыўнай і дадатковай камунікацыі
З мэтай стварэння ўмоў для атрымання якаснай адукацыі, камфортнага ўключэння ў соцыум, рэалізацыі права на выражэнне патрэб і доступ да інфармацыі пры рабоце з вучнямі з асаблівасцямі псіхафізічнага развіцця, якія маюць парушэнні навыкаў вербальных зносін, павінны быць выкарыстаны сродкі альтэрнатыўнай і дадатковай камунікацыі, якія ўмоўна можна падзяліць на дзве групы.
Першую групу складаюць оптыка-кінетычныя невербальныя сродкі, якія ўласцівы ўсім людзям і якія не патрабуюць спецыяльных прыстасаванняў: рэакцыі на вегетатыўнай аснове (змена дыхання, сэрцабіцця, колеру скурнага покрыва і іншыя), погляд, міміка, жэсты і рухі цела (бытавыя, указальныя, сістэма МАКАТОН і іншыя).
У другую групу ўваходзяць спецыяльна створаныя або адаптаваныя для камунікацыі сродкі: тактыльна ўспрымаемыя знакі (прадметы, часткі прадметаў, мініяцюрныя копіі прадметаў, муляжы і іншыя), графічныя сімвалы (Леб-сімвалы, Бліс-сімвалы, карцінныя сімвалы камунікацыі, піктаграмы і іншыя) тэхнічныя прыстасаванні (простыя, сярэдне - і высокатэхналагічныя камунікатары) і праграмы-дадаткі для камунікацыі («Дар», «Гавары моўчкі», «Аўтызм. Зносіны» і іншыя).
Падбор сродкаў альтэрнатыўнай і дадатковай камунікацыі, іх адаптацыя і мадыфікацыя; вызначэнне спосабу перадачы паведамленняў: з дапамогай указкі-шлема, айтрэкера (прыбора, які ўстанаўліваецца на камп'ютар і сочыць за рухамі вачэй чалавека перад маніторам) або іншых асістыўных (дапаможных сродкаў); распрацоўка спецыяльных камунікатыўных прыстасаванняў (камунікатыўных дошак, кніг, альбомаў, візуальных раскладаў і іншых) ажыццяўляюцца індывідуальна з улікам камунікатыўных, рухальных, кагнітыўных, лінгвістычных і псіхасацыяльных магчымасцей, асаблівых адукацыйных патрэб канкрэтнага вучня, якія вызначаюцца на аснове вынікаў комплекснай псіхолага-медыка-педагагічнай дыягностыкі.
У абавязковым парадку неабходна ўлічваць узровень авалодання вучнямі вуснай мовай, бо невербальныя сродкі ў адных выпадках могуць выступаць у якасці яе альтэрнатывы (замяшчэння), у іншых – дапаўнення. Акрамя гэтага, трэба звярнуць увагу на тое, што невербальныя сродкі як дадатак могуць быць выкарыстаны часова з мэтай падтрымкі недастаткова сфарміраванага вуснага маўлення (на пачатковым этапе карэкцыйнай работы ў гэтым напрамку пры інтэлектуальнай недастатковасці, цяжкіх парушэннях маўлення, расстройствах аўтыстычнага спектра) або выкарыстоўвацца сітуацыйна, калі гаворка невыразная і неразборлівая, зразумелая бліжэйшаму асяроддзю (пры парушэннях функцый апорна-рухальнага апарату).
Варта адзначыць, што вучні з асаблівасцямі псіхафізічнага развіцця, якія маюць парушэнні навыкаў вербальных зносін, могуць адначасова мець зносіны пры дапамозе некалькіх невербальных сродкаў. Напрыклад, у якасці асноўнага (альтэрнатыўнага) сродку камунікацыі вучань будзе выкарыстоўваць карцінныя сімвалы, а дадаткам да іх будуць выступаць сімвалы, якія тактыльна ўспрымаюцца, простыя жэсты, погляд.
Калі ва ўстанове адукацыі навучаецца два і больш вучняў з асаблівасцямі псіхафізічнага развіцця, якія маюць парушэнні навыкаў вербальных зносін, у кожнага з іх павінны быць індывідуальныя (асабістыя) наборы сімвалаў, якія тактыльна ўспрымаюцца, графічных сімвалаў, тэхнічныя прылады і спецыяльныя камунікатыўныя прыстасаванні (кнігі жэстаў, дошкі выбару і іншыя).
Разам з гэтым на ўсіх узроўнях адукацыі, а таксама ў розных тыпах устаноў адукацыі за аснову могуць быць узяты некалькі сродкаў (сістэм) альтэрнатыўнай і дадатковай камунікацыі, напрыклад, сістэма жэстаў МАКАТОН, камунікатыўная сістэма абмену карцінкамі (PECS) і іншыя сродкі, якія будуць выкарыстаны з мэтай стварэння ва ўстановах універсальнага (безбар’ернага) камунікатыўнага асяроддзя і ў далейшым выкарыстаны вучнямі з асаблівасцямі псіхафізічнага развіцця ў працэсе пашырэння сфер іх камунікатыўнага ўзаемадзеяння.
Цяпер Міністэрствам адукацыі ўносяцца змяненні ў пастанову Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь ад 12 чэрвеня 2014 г. № 75 «Аб устанаўленні пералікаў мэблі, інвентару і сродкаў навучання, неабходных для арганізацыі адукацыйнага працэсу ўстановамі адукацыі, якія рэалізуюць адукацыйныя праграмы агульнай сярэдняй адукацыі, установамі адукацыі, якія рэалізуюць адукацыйныя праграмы спецыяльнай адукацыі, іншымі арганізацыямі, індывідуальнымі прадпрымальнікамі, якія рэалізуюць адукацыйныя праграмы спецыяльнай адукацыі на ўзроўні дашкольнай адукацыі».
Выкарыстанне «яснай мовы» ў працы з дзецьмі з асаблівасцямі псіхафізічнага развіцця
У адпаведнасці з Нацыянальным планам дзеянняў па рэалізацыі ў Рэспубліцы Беларусь палажэнняў Канвенцыі аб правах інвалідаў на 2017–2025 гады з мэтай павышэння даступнасці вучэбных і іншых матэрыялаў для вучняў з асаблівасцямі псіхафізічнага развіцця павінна выкарыстоўвацца «ясная мова». У сувязі з гэтым арганізацыя адукацыйнага працэсу з вучнямі з асаблівасцямі псіхафізічнага развіцця патрабуе выкарыстання вучэбных матэрыялаў, адаптаваных паводле патрабаванняў «яснай мовы».
У адпаведнасці з Метадычнымі рэкамендацыямі па вызначэнні даступнасці аб'ектаў і адаптацыі паслуг, якія прадстаўляюцца насельніцтву, з улікам асаблівых патрэб людзей з інваліднасцю, зацверджанымі Пратаколам пасяджэння калегіі Міністэрства працы і сацыяльнай абароны Рэспублікі Беларусь ад 21 лютага 2018 г. № 23, «ясная мова — мова», даступная людзям, якія адчуваюць цяжкасці ў чытанні і (або) разуменні тэксту, які прадугледжвае, як правіла, выкарыстанне спрошчанай структуры выказванняў, найбольш часта сустракаемых агульнаўжывальных слоў без спецыяльнай лексікі, замежных запазычанняў і слоў у пераносным значэнні, а таксама спецыяльных прыёмаў (размяшчэнне тэксту на старонцы, памер і іншыя асаблівасці шрыфта і інш.).
У працэсе стварэння і адаптацыі тэкстаў на «ясную мову» бяруць удзел спецыялісты і эксперты-ацэншчыкі. Спецыялістамі па стварэнні і адаптацыі тэкстаў на «яснай мове» могуць стаць людзі любой прафесіі, якія ўзаемадзейнічаюць з людзьмі з інваліднасцю. Спецыялісты абавязкова павінны прайсці навучанне стандартам «яснай мовы». Эксперты-ацэншчыкі – гэта прадстаўнікі той мэтавай групы, для якой рыхтуюць інфармацыю на «яснай мове». Эксперты-ацэншчыкі павінны прайсці спецыяльную падрыхтоўку для працы з тэкстамі па правілах «яснай мовы». У працы над адным тэкстам бяруць удзел 3–4 эксперты-ацэншчыкі.
Патрабаванні да адаптацыі вучэбных і іншых матэрыялаў з выкарыстаннем «яснай мовы» адлюстраваны ў Метадычных рэкамендацыях «Ясная мова»: як зрабіць інфармацыю даступнай для чытання і разумення» (https://elib.bspu.by/handle/doc/43118). З улікам названых рэкамендацый ствараюцца графічныя выявы, якімі рэкамендуецца суправаджаць вучэбныя матэрыялы.
Пры стварэнні або адаптаванні тэксту на «яснай мове» ў правым верхнім або левым верхнім куце павінен быць размешчаны лагатып, які паказвае на гэта.
Асноўныя палажэнні, падыходы і правілы, якіх неабходна прытрымлівацца пры пабудове і выкладанні інфармацыі на «яснай мове», рэкамендацыі па стварэнні дыдактычнага матэрыялу (памятак для вучняў, індывідуальных картак, алгарытмаў выканання дзеянняў і іншых) размешчаны на нацыянальным адукацыйным партале: https://adu.by/ Галоўная / Адукацыйны працэс. 2023/2024 навучальны год / Спецыяльная адукацыя / Метадычныя рэкамендацыі.
Аб вызначэнні адукацыйнага маршруту дзяцей з агульным недаразвіццём маўлення
Цэнтры карэкцыйна-развіваючага навучання і рэабілітацыі, вызначаючы адукацыйную праграму і вучэбны план для навучання выхавання дзяцей з АПФР, кіруюцца пастановай Міністэрства аховы здароўя Рэспублікі Беларусь ад 29 ліпеня 2022 г. №79 «Аб вызначэнні медыцынскіх паказанняў і медыцынскіх супрацьпаказанняў для атрымання адукацыі». Згодна з гэтым дакументам для дзяцей з агульным недаразвіццём маўлення пры розных варыянтах (I і II узроўні маўленчага развіцця), а таксама з парушэннямі чытання і пісьма, абумоўленымі агульным недаразвіццём маўлення (I і II узроўні маўленчага развіцця), паказана навучанне па праграмах спецыяльнай адукацыі; для дзяцей з агульным недаразвіццём маўлення пры розных варыянтах (IV узровень маўленчага развіцця), а таксама з парушэннямі чытання і пісьма, абумоўленымі агульным недаразвіццём маўлення (IV узровень маўленчага развіцця), паказана навучанне па праграмах дашкольнай і агульнай сярэдняй адукацыі. Асаблівую катэгорыю складаюць дзеці з агульным недаразвіццём маўлення пры розных варыянтах (III узровень маўленчага развіцця), а таксама з парушэннямі чытання і пісьма, абумоўленымі агульным недаразвіццём маўлення (III узровень маўленчага развіцця), для якіх можа быць вызначана як праграма спецыяльнай адукацыі, так і праграмы дашкольнай і агульнай сярэдняй адукацыі. Прымаючы рашэнне аб выбары адукацыйнай праграмы і вучэбнага плана для навучання дзіцяці з агульным недаразвіццём маўлення (III узровень маўленчага развіцця), псіхолага-медыка-педагагічная камісія (далей – ПМПК) перш за ўсё арыентуецца на стан фанематычнага слыху, слыхавога кантролю дзіцяці. Гэта з'яўляецца значным для прагназавання паспяховасці навучання дзіцяці мовам (беларускай, рускай, замежнай). Паколькі навучанне па адукацыйнай праграме спецыяльнай адукацыі і вучэбным плане спецыяльнай школы прадугледжвае асаблівыя ўмовы арганізацыі працэсу навучання, адаптаваны змест моўнай падрыхтоўкі вучняў з цяжкімі парушэннямі маўлення, іншыя нормы ацэньвання вучэбных дасягненняў па мове, выбар ПМПК названай праграмы і плана для вучня з нізкім узроўнем сфарміраванасці фанематычных працэсаў (успрымання, аналізу, сінтэзу, уяўленняў), недастатковым узроўнем слыхавога кантролю забяспечыць стварэнне аптымальных умоў навучання дзіцяці з агульным недаразвіццём маўлення (III ўзровень маўленчага развіцця). Калі ў вучня пры агульным недаразвіцці маўлення (III узровень маўленчага развіцця) узровень фанематычнага слыху характарызуецца нягрубым адставаннем ад умоўнай узроставай нормы і дастатковым узроўнем слыхавога кантролю, то магчыма навучанне такога вучня па праграме агульнай сярэдняй адукацыі і адпаведным вучэбным плане пры ўмове забеспячэння індывідуальнага падыходу пры правядзенні кантрольна-ацэначных мерапрыемстваў пры ацэнцы яго чытання і пісьмовых работ.
Аб дыягнастычнай аснове планавання карэкцыйных заняткаў з вучнямі з парушэннямі маўлення
Асновай планавання карэкцыйных заняткаў з вучнямі як з цяжкімі парушэннямі маўлення, якія навучаюцца ў спецыяльнай агульнаадукацыйнай школе або ў класе інтэграванага навучання, так і з парушэннямі маўлення больш лёгкай ступені, якія выпраўляюцца ва ўмовах пунктаў карэкцыйна-педагагічнай дапамогі, з'яўляецца педагагічнае абследаванне. Яго праводзіць настаўнік-дэфектолаг у пачатку і ў канцы навучальнага года на працягу аднаго-двух тыдняў у залежнасці ад формы арганізацыі адукацыйнага працэсу і цяжкасці маўленчых парушэнняў.
Абследаванне, якое праводзіцца настаўнікам-дэфектолагам, накіравана на выяўленне індывідуальных асаблівасцей развіцця. Матэрыялы паглыбленага абследавання фіксуюцца ў карце абследавання вучня, у канцы якой фармулюецца заключэнне. Дадзенае заключэнне не павінна літаральна паўтараць заключэнне цэнтра карэкцыйна-развіваючага навучання і рэабілітацыі, бо функцыі гэтых заключэнняў розныя. Заключэнне псіхолага-медыка-педагагічнай камісіі (цэнтра карэкцыйна-развіваючага навучання і рэабілітацыі) арыентавана на вызначэнне адукацыйнага маршруту выхаванца (від вучэбнага плана і праграмы, тып установы адукацыі, спецыяльныя ўмовы). Заключэнне, якое настаўнік-дэфектолаг фармулюе ў карце абследавання па выніках вывучэння вучня, павінна адлюстроўваць характар, структуру, ступень цяжкасці парушэнняў развіцця. Менавіта з улікам такога заключэння педагогам робіцца абгрунтаваны выбар колькасці і формы правядзення карэкцыйных заняткаў (індывідуальныя, падгрупавыя, групавыя). Таму, напрыклад, названае ў карце абследавання вучняў І класа заключэнне тыпу «Агульнае недаразвіццё маўлення, III узровень маўленчага развіцця» або «Фанетыка-фанематычнае недаразвіццё» не дае падстаў для дыферэнцыраванага і індывідуалізаванага планавання карэкцыйнай работы з улікам патрэбнасцей і асаблівасцей маўленчага развіцця вучня, бо адлюстроўвае сімптаматычны ўзровень дыягностыкі. Агульнае недаразвіццё маўлення і фанетыка-фанематычнае недаразвіццё як парушэнні сродкаў зносін аб'ядноўваюць розныя маўленчыя парушэнні, якія трэба выявіць падчас паглыбленага абследавання і на гэтай аснове вызначыць змест карэкцыйнай працы (напрыклад, змест карэкцыйнай працы з дзіцем з агульным недаразвіццём маўлення пры маторнай алаліі і з дзіцем з агульным недаразвіццём маўлення пры дызартрыі будзе розным, як і змест карэкцыйнай працы з выхаванцам з фанетыка-фанематычным недаразвіццём пры дыслаліі і з дзіцем з фанетыка-фанематычным недаразвіццём пры сцёртай дызартрыі). Не з'яўляюцца інфарматыўнымі і дастатковымі для абгрунтаванага планавання карэкцыйнай работы і такія фармулёўкі заключэнняў, прадстаўленыя ў картах абследавання дзяцей з маўленчымі парушэннямі, якія залічаны ў пункты карэкцыйна-педагагічнай дапамогі: «Агульнае недаразвіццё маўлення (IV узровень маўленчага развіцця)» (у гэтым заключэнні ёсць указанне на ступень выяўленасці расстройства, але не названа маўленчае парушэнне, пры якім можа адзначацца дадзены сімптом – напрыклад, пры сцёртай дызартрыі, няўскладненым варыянце агульнага недаразвіцця маўлення) або «Парушэнні пісьмовай мовы», «Парушэнні чытання і пісьма» (пры адсутнасці ўказання на форму маўленчага расстройства заключэнне губляе сэнс як падстава для планавання працы, якая дыферэнцыравана пры розных відах дыслексіі, дысграфіі, дызарфаграфіі).
Такім чынам, заключэнне па выніках абследавання вучняў з парушэннямі маўлення, якое праводзіцца настаўнікам-дэфектолагам у пачатку і канцы навучальнага года, павінна адлюстроўваць сістэмную ацэнку маўленчых парушэнняў з апорай на агульнапрынятыя іх класіфікацыі (клініка-педагагічную і псіхолага-педагагічную) і з’яўляцца асновай абгрунтаванай і дыферэнцыраванай пастаноўкі псіхолага-педагагічных задач карэкцыйнай работы, яе аб’ёму і форм арганізацыі. Дакладная кваліфікацыя характару парушэнняў вуснага і пісьмовага маўлення забяспечвае ўлік асаблівых адукацыйных патрэб вучняў.
Карэкцыйная работа з вучнямі з парушэннямі маўлення па папярэджанні дыслексіі, дысграфіі і дызарфаграфіі
Карэкцыйная работа з вучнямі з парушэннямі маўлення (цяжкімі парушэннямі маўлення і парушэннямі маўлення, якія выпраўляюцца ва ўмовах пункта карэкцыйна-педагагічнай дапамогі) у I класе ўключае папярэджанне дыслексіі, дысграфіі і дызарфаграфіі і накіравана на развіццё псіхічных працэсаў і функцый, якія ляжаць у аснове авалодання чытаннем і пісьмом.
Неабходна праводзіць мэтанакіраваную работу па раннім выяўленні перадумоў парушэнняў чытання пісьма, забяспечыўшы пераемнасць псіхолага-медыка-педагагічнага суправаджэння вучняў, якія маюць такія парушэнні або рызыкі іх узнікнення на ўзроўнях дашкольнай і агульнай сярэдняй адукацыі. Асаблівай увагі патрабуюць вучні, у якіх парушэнні чытання і пісьма не абумоўлены парушэннямі вуснага маўлення.
Работу па папярэджанні дыслексіі, дысграфіі і дызарфаграфіі неабходна ажыццяўляць па наступных напрамках:
развіццё сенсаматорнай сферы (глядзельнага і слыхавога ўспрымання, тэмпа-рытмічнага пачуцця, графаматорных уменняў);
развіццё ўвагі, памяці, мыслення;
развіццё ўсіх бакоў вуснага маўлення (вымаўленчага, лексіка-граматычнага, а таксама звязнага маўлення), удасканаленне фанематычнага слыху і на іх аснове фарміраванне базавых аперацый моўнага аналізу і сінтэзу і навучанне грамаце;
развіццё матывацыі, уменняў планаваць сваю дзейнасць, выяўляць памылкі ў працэсе дзейнасці і г.д.
Для выяўлення ў вучняў I класа схільнасці да парушэнняў чытання рэкамендуецца праводзіць скрынінгавае вывучэнне з выкарыстаннем стандартызаванай методыкі А.Н.Корнева «Методыка ранняга выяўлення дыслексіі».
Пры арганізацыі адукацыйнага працэсу для вучняў з дыслексіяй, дысграфіяй і дызарфаграфіяй, якія засвойваюць адукацыйныя праграмы агульнай сярэдняй адукацыі, індывідуалізацыя адукацыйнага працэсу можа быць арганізавана з улікам зніжэння тэмпаў, аб’ёмаў і змянення спосабу выканання пісьмовых работ; выкарыстання аўдызапісаў вучэбнага матэрыялу; выкарыстання дапаможнага дыдактычнага матэрыялу (арфаграфічных слоўнікаў, схем і іншага); правядзення прамежкавай атэстацыі ў залежнасці ад характару і ступені цяжкасці парушэння.
Арганізацыя карэкцыйных заняткаў «Рытміка і танец»
Вучэбнымі планамі спецыяльнай адукацыі для вучняў з парушэннем слыху, вучняў з парушэннямі зроку, вучняў з інтэлектуальнай недастатковасцю (першае аддзяленне) спецыяльных школ, спецыяльных школ-інтэрнатаў прадугледжаны карэкцыйныя заняткі «Рытміка і танец».
Асноўнай формай арганізацыі навучання з’яўляецца карэкцыйны занятак, які праводзіцца педагагічным работнікам з навучэнцамі ўсяго класа. Для правядзення заняткаў па рытміцы і танцу прадугледжаны дадатковыя канцэртмайстарскія (акампаніятарскія) гадзіны, якія фінансуюцца ў поўным аб'ёме вучэбных гадзін, вызначаных на правядзенне гэтых заняткаў.
Аказанне лагапедычнай дапамогі ў ПКПД
Лагапедычная дапамога ў пунктах карэкцыйна-педагагічнай дапамогі (далей – ПКПД) установы адукацыі аказваецца розным катэгорыям вучняў як з парушэннямі маўлення першаснага характару, так і з парушэннямі маўлення, якія спадарожнічаюць іншым парушэнням (слыху, зроку і іншых).
Задачы лагапедычнай работы рашаюцца ў залежнасці ад тыпалогіі (як сукупнасці сімптомаў) маўленчага расстройства, якая вызначаецца псіхолага-медыка-педагагічнай камісіяй у цэнтры карэкцыйна-развіваючага навучання і рэабілітацыі і па выніках дыферэнцыяльнай дыягностыкі парушэнняў маўлення ў працэсе паглыбленага абследавання ва ўстанове адукацыі.
У ПКПД заняткі па карэкцыі могуць праводзіцца індывідуальна, па падгрупах (2-4 вучні) і групах (5-6 вучняў). Рашэнне аб выбары формы карэкцыйных заняткаў прымаецца па выніках паглыбленага абследавання з улікам як характару і ступені маўленчага парушэння, так і індывідуальных асаблівасцей вучняў. Падставай для аб'яднання вучняў на падгрупавыя і групавыя заняткі з’яўляецца наяўнасць агульнай сімптаматыкі, напрыклад, наяўнае ў вучняў фанетыка-фанематычнае недаразвіццё. У такую падгрупу або групу могуць аб’ядноўвацца, напрыклад, вучні з акустыка-фанематычнай дыслаліяй і сцёртай дызартрыяй, калі ў іх разам з парушэннямі гукавымаўленчага боку маўлення маецца паніжаная здольнасць да аналізу і сінтэзу маўленчых гукаў, якія забяспечваюць успрыманне фанемнага складу мовы.
Асноўным арыенцірам пры планаванні працы з такой падгрупай ці групай з'яўляецца праца над фарміраваннем фанематычных працэсаў (успрымання, аналізу і сінтэзу, уяўленняў). Пры гэтым для вучняў, уключаных у склад падгрупавых або групавых заняткаў, могуць быць прадугледжаны асобныя індывідуальныя заняткі, накіраваныя на пераадоленне парушэнняў вымаўленчага боку маўлення (напрыклад, скажонага вымаўлення гукаў і парушэнняў прасодыкі пры дызартрыі, нават сцёртай ступені).
Па працягласці агульная колькасць заняткаў у ПКПД, якія праводзяцца штотыдзень настаўнікам-дэфектолагам (у сукупнасці з абгрунтаванымі перапынкамі паміж гэтымі заняткамі), павінна складаць 20 астранамічных гадзін. Размеркаванне гэтых заняткаў па форме правядзення – індывідуальныя, падгрупавыя, групавыя – вызначаецца з улікам узросту і ступені маўленчага парушэння па выніках паглыбленага абследавання залічаных у ПКПД і можа змяняцца на працягу навучальнага года ў сувязі з дадзенымі ацэнкі дынамікі маўленчага развіцця вучняў у працэсе правядзення карэкцыйных заняткаў.
Перыядычнасць заняткаў на тыдзень (ад 2 да 4) таксама залежыць ад структуры маўленчага парушэння і наяўнасці ўскладненых варыянтаў маўленчага расстройства. Таксама варта браць пад ўвагу наяўнасць ускладненых варыянтаў маўленчага расстройства. Наяўнасць фанетыка-фанематычнага недаразвіцця або агульнага недаразвіцця маўлення паказвае на важнасць больш частых заняткаў (3-4 разы на тыдзень), чым пры фанетычным парушэнні (магчымая перыядычнасць 2 разы на тыдзень). У вучня з дызартрыяй можа быць агульнае недаразвіццё маўлення, што можа стаць падставай залічэння яго як на індывідуальныя (па карэкцыі маўленчарухальнага расстройства), так і на падгрупавыя ці групавыя заняткі па пераадоленні сімптомаў недаразвіцця мовы сістэмнага характару. Частата наведванняў заняткаў у ПКПД пры гэтым павінна складаць 4-5 разоў на тыдзень. Аналагічная сітуацыя тычыцца вучняў з парушэннямі чытання і пісьма, у якіх у структуры маўленчага расстройства ёсць парушэнні вуснага маўлення (дыслалія, дызартрыя, заіканне і да т.п.).
Лагапедычная дапамога ў ПКПД установы адукацыі таксама аказваецца вучням з парушэннямі маўлення, якія спадарожнічаюць іншым парушэнням (слыху, зроку і іншым). У дадзеным выпадку рэкамендуюцца пераважна індывідуальныя заняткі, паколькі карэкцыя маўленчага парушэння будзе мадыфікавацца з улікам асаблівых адукацыйных патрэб вучня са складанай структурай парушэння.
Павышэнне прафесійнай кампетэнтнасці педагагічных работнікаў сістэмы спецыяльнай адукацыі
Накіраванасць на павышэнне якасці адукацыі вучняў з АПФР непазбежна патрабуе ўдасканалення педагагічнай дзейнасці, а значыць –павышэння ўзроўню прафесійнай кампетэнтнасці педагагічных работнікаў. Цэласная, сістэмная метадычная праца па павышэнні ўзроўню прафесійнай кампетэнтнасці педагагічных работнікаў, якія працуюць з вучнямі з АПФР, павінна ўлічваць усе складнікі дадзенага паняцця – каштоўнасныя арыентацыі прафесійнай дзейнасці, прафесійныя кампетэнцыі і прафесійныя якасці.
Сярод розных відаў каштоўнасных арыентацый пры рабоце з вучнямі з АПФР важнымі з’яўляюцца каштоўнасці, якія раскрываюць значэнне і сэнс мэт прафесійнай дзейнасці педагога з вучнямі з АПФР, а таксама каштоўнасці, якія раскрываюць значэнне і сэнс адносін педагог – вучань як асноўнага механізму функцыянавання цэласнай педагагічнай дзейнасці. Адукацыя ўяўляе сабой суб’ект-суб’ектны працэс, у ходзе якога прызнаюцца і паважаюцца інтарэсы асобы, яе права быць па-свойму паспяховай. У адносінах да вучня з АПФР педагагічны работнік павінен не толькі дасягнуць задач навучання, выхавання, развіцця, сацыяльнай адаптацыі, але і стварыць псіхалагічна камфортную для вучня абстаноўку.
На дадзенай каштоўнаснай платформе развіваюцца наступныя кампаненты прафесійнай кампетэнтнасці – прафесійныя якасці і прафесійныя кампетэнцыі.
Прафесійныя якасці педагагічнага работніка ўплываюць на эфектыўнасць рэалізацыі педагагічнага ўзаемадзеяння з вучнямі з АПФР.
У першую чаргу, гэта такія базавыя якасці, як эмпатыя, талерантнасць, альтруізм, педагагічны аптымізм, адказнасць за выбраныя прыярытэты ў рабоце і за атрыманы вынік; аналітыка-рэфлексіўныя якасці; якасці педагагічнай мабільнасці. На дадзенай аснове магчыма паспяховае развіццё іншых прафесійных якасцей педагога, якія непасрэдна важныя для рашэння пэўных актуальных педагагічных задач, – агульнакультурных, сацыяльна-псіхалагічных, камунікатыўных, дыягностыка-даследчых, прагнастычных, кагнітыўных, канструктыўных, рэгулятыўных якасцей.
Прафесійнымі кампетэнцыямі педагога, які працуе з вучнямі з АПФР, з'яўляюцца:
1) акадэмічныя педагагічныя кампетэнцыі: уменне аналізаваць вучэбныя планы, вучэбныя праграмы, выдзяляць патрабаванні да вынікаў навучання вучняў; уменне арганізоўваць узаемадзеянне ў калектыве вучняў; уменне ўзаемадзейнічаць з бацькамі вучняў;
2) спецыяльныя прафесійныя кампетэнцыі:
базавыя кампетэнцыі (забяспечваюць арыентаванасць у спецыфіцы навучання вучняў з АПФР у параўнанні з дзецьмі, якія нармальна развіваюцца);
прадметныя кампетэнцыі (забяспечваюць арыентаванасць у спецыфіцы навучання вучняў з АПФР пэўнай катэгорыі, па вызначаным вучэбным прадмеце / адукацыйнай галіне);
агульныя: веданне тыповых цяжкасцей вучняў пэўнай катэгорыі ў авалоданні прадметнымі ведамі, вучэбнымі ўменнямі рознага віду; веданне вядучых метадаў навучання вучняў пэўнай катэгорыі, уменне іх выкарыстоўваць у працэсе навучання (на ўроках па пэўным вучэбным прадмеце /занятках па адукацыйнай галіне);
прыватныя: веданне характару цяжкасцей вучняў пэўнай катэгорыі ў авалоданні ведамі, уменнямі канкрэтнай прадметнай галіне (матэматыкі, мовы, працоўнага навучання, гісторыі і іншых) і тыпалагічных груп вучняў у залежнасці ад характару гэтых цяжкасцей; уменне вызначаць тыпалагічную групу, да якой адносіцца кожны вучань з АПФР, і на гэтай аснове рэалізоўваць дыферэнцыраваны і індывідуальны падыход да вучняў у працэсе урокаў; уменне выкарыстоўваць на ўроках у рамках канкрэтнай прадметнай галіне метады і прыёмы навучання, якія ўлічваюць характар вучэбных цяжкасцей вучняў пэўнай катэгорыі;
3) сацыяльна-асобасныя кампетэнцыі: уменне заўважаць і падкрэсліваць магчымасці вучня з АПФР ў розных відах дзейнасці, уменне ствараць сітуацыі поспеху для вучня, фарміраваць талерантнае стаўленне да вучняў з АПФР у педагагічным калектыве, вучняў і іх бацькоў; уменне ўзаемадзейнічаць, супрацоўнічаць з бацькамі вучняў з АПФР, кансультаваць іх па актуальных пытаннях навучання, развіцця і выхавання іх дзіцяці.
З улікам вышэйсказанага, змест метадычнай работы ва ўстанове адукацыі па павышэнні ўзроўню прафесійнай кампетэнтнасці педагогаў, якія працуюць з вучнямі з АПФР, павіннен улічваць усе структурныя кампаненты дадзенага паняцця, а, значыць, павіннен быць накіраваны на ўмацаванне каштоўнасных арыентацый прафесійнай дзейнасці, развіццё прафесійных якасцей і засваенне педагагічнымі работнікамі неабходных прафесійных кампетэнцый. Пры вызначэнні канкрэтных задач у рамках гэтых напрамкаў важна ўлічваць індывідуальныя прафесійныя запыты і патрэбнасці педагагічных работнікаў установы.
З мэтай удасканалення прафесійнай кампетэнтнасці педагагічных работнікаў устаноў адукацыі, якія рэалізуюць адукацыйную праграму спецыяльнай адукацыі на ўзроўні агульнай сярэдняй адукацыі, адукацыйную праграму спецыяльнай адукацыі на ўзроўні агульнай сярэдняй адукацыі для асоб з інтэлектуальнай недастатковасцю павышэнне кваліфікацыі па актуальнай тэматыцы праводзяць:
дзяржаўная ўстанова адукацыі «Акадэмія паслядыпломнай адукацыі»; інстытут інклюзіўнай адукацыі ўстановы адукацыі «Беларускі дзяржаўны педагагічны ўніверсітэт імя Максіма Танка»; інстытут псіхалогіі ўстановы адукацыі «Беларускі дзяржаўны педагагічны ўніверсітэт імя Максіма Танка»; інстытут павышэння кваліфікацыі і перападрыхтоўкі ўстановы адукацыі «Беларускі дзяржаўны педагагічны ўніверсітэт імя Максіма Танка»; дзяржаўная ўстанова адукацыі «Мінскі гарадскі інстытут развіцця адукацыі», а таксама абласныя інстытуты развіцця адукацыі.
Метадычнае суправаджэнне дзейнасці педагагічных работнікаў па рэалізацыі зместу адукацыйных праграм спецыяльнай адукацыі на ўзроўні агульнай сярэдняй адукацыі арганізуюць абласныя, раённыя, гарадскія цэнтры карэкцыйна-развіваючага навучання і рэабілітацыі, абласныя, раённыя, гарадскія рэсурсныя цэнтры спецыяльнай і інклюзіўнай адукацыі.
- Из «МЕТОДИЧЕСКИЕ РЕКОМЕНДАЦИИ
ПО СОВЕРШЕНСТВОВАНИЮ РАБОТЫ ПО ОРГАНИЗАЦИИ
ИНТЕГРИРОВАННОГО ОБУЧЕНИЯ И ВОСПИТАНИЯ» от 26 августа 2016 г.
При заполнении классного журнала в классе интегрированного обучения и воспитания обращаем внимание на следующее.
Учитель класса, учителя-предметники, которые проводят учебные занятия с учащимися с ОПФР в составе класса, в случае несовпадения изучаемых тем урока оформляют записи на правой странице классного журнала в две строки в отведенной горизонтальной графе.
В классном журнале отводятся страницы для учета проведенных учебных занятий по учебным предметам и коррекционных занятий с учащимися с ОПФР, на которых осуществляют записи в соответствии с указаниями к оформлению и ведению журнала учитель-дефектолог и учителя, имеющие педагогическую нагрузку для работы с детьми с ОПФР. При оформлении страниц журнала, отведенных для записей коррекционных занятий, указывается название коррекционного занятия (с маленькой буквы, без кавычек). Например:
развитие познавательной деятельности
развитие эмоционально-волевой сферы
Отметки за четверть учащемуся с ОПФР выставляются учителем-дефектологом по учебным предметам, учебные занятия по которым проводятся только им. Классный руководитель переносит четвертные и годовые отметки учащегося с ОПФР со страницы, заполняемой учителем-дефектологом, на левую страницу журнала соответствующего учебного предмета и на страницу «Сводная ведомость учета результатов учебной деятельности и поведения учащихся». Если учебные занятия по учебному предмету проводятся и учителем, и учителем-дефектологом, отметка за четверть выставляется учителем на левой странице журнала, отведенного для данного учебного предмета с учетом текущих отметок, выставленных учителем-дефектологом.
При оформлении записи в журнале по итогам учебного года о переводе учащегося с ОПФР в следующий класс обязательно указывается учебный план специальной школы. Например:
переведен в III класс по учебному плану IV класса первого отделения вспомогательной школы.
В решении педагогического совета соответствующая запись о переводе учащихся оформляется полностью. Например:
переведен в III класс интегрированного обучения и воспитания по учебному плану IV класса первого отделения вспомогательной школы (вспомогательной школы-интерната) для детей с интеллектуальной недостаточностью.
В случае, когда в классе интегрированного обучения и воспитания неполной наполняемости обучается один учащийся с ОПФР, и он отсутствует, учитель-дефектолог в классном журнале на левой странице журнала указывает дату и делает отметку «н». На правой странице журнала рекомендуется указать дату и записать тему предыдущего урока или коррекционного занятия.
В отдельных случаях, когда в классном журнале класса интегрированного обучения и воспитания не могут быть оформлены все записи, может быть заведен журнал, в котором осуществляется учет проведенных с учащимися с ОПФР уроков и коррекционных занятий и посещения их детьми, который заполняется учителем-дефектологом и учителями, имеющими педагогическую нагрузку для работы с детьми с ОПФР в соответствии с указаниями к оформлению и ведению классного журнала.
В случае, когда темы урока в классе интегрированного обучения и воспитания не совпадают и нет возможности их зафиксировать в классном журнале, может быть заведена тетрадь учета учебных занятий по учебным предметам, проведенных с детьми с ОПФР.
В Личной карточке учащегося указывается класс, в который зачислен учащийся с ОПФР, в скобках – класс, по учебному плану которого будет организован образовательный процесс для него. В случае совпадения нумерации классов запись в скобках не оформляется. Например: I; I(II); V; V(VI)
